او آغلاماغیم
کیم کی سیدحمزه قبریستانینا گئتمه‌ییب، کی یای اولسون، گون اورتاسی اولسون، یاواشدان یئل اسسین و یئل قبیرلرین تورپاغینی قالخیزسین و قوندورسون قلمه‌لیکلرین دال بوداغینا، و قلمه‌لیکلر آغیر آغیر اویناسین و گلیب اؤتن تبریزلی‌لر تورپاغین آلتیندا ماهنی سؤیله‌سین بیلمز؛ و او کس کی بو ماهنیلاری ائشیتمه‌ییب و دؤرت‌دؤوره‌سینده دولانان او سِئحیرلی تئللری گؤرمه‌ییب ده بیلمز کی غربت نه دئمک!
غربت تکجه اوزاقلیق ده‌گیل. اوزاقلیقدیر البته؛ کوچه لردن، آخشاما یاخین حیه‌طلرین عطریندن، اوشاقلارین جیغان ویغانیندان اوزاقلیق! سنی، چوخ اوزاخلاردا قالان سنی، اوشاق اویونلارینا چاغیریلان، خاطیره اولان اولمییان ایندیلردن و یاخین اولان او اوزاق زامانلاردا وار اولان نیشانلار و نیشانه لرده قالان سنی! غربت بو دا ده‌گیل! غربت اوزاغا گئتمک و اوزاق قالماق، اوزاق دوشمک، اوزاغا آتیلمیش اولماق دا ده‌گیل تکجه! غربت تونازلانمیشلیقدیر! سؤزلردن، یازیلاردان، معنالاردان، کلمه‌لردن و زاماندان و مکاندان تونازلانمیشلیق…
ایندی کی غربت اوزاقلیغی بیر اوو کیمی یاخالاییب و اوتوب و اونو اؤز قارنیندا ساخلاییر، یا دا اونلار کی غربتی زامانین غسالخاناسینداکی ته‌نه‌شیر داشینا یاتیرتیبلار وتجاووز ائله‌ییبلر و اوزاقلیق توخومو آتیبلار غربتین دؤل یاتاغینا[1] و او اوزاقلیق سؤزجویگونو، معناسینی دوغوروب؛ بو دوغوم او بعیده تازا بیر بُعد وئریب. او کی سیدحمزه قبریستانینا گئدیب و اورانین عطیری اونون تاریخینین ذهنینه اویولوب بیلر کی تبعید بئله بیر مقوله دیر! اؤزونون خصوصی، بیرئی و بیرئیلیک[2] تاریخیندن سورگونلوکدور! آنا دیلیندن تبعیددیر و سورولموشلوکدور. او دیلدن کی قراردی سن اونونلا اؤزونون بیرئیلیگین ایله رابطه قوراسان و قورابیلمیرسن، قوردورمویورلار! غربت عئینی زاماندا بیر سسدن ده تبعیددیر، او سس کی بیر زامانلار اونون ایگه‌سییدین و اونو سنین آغزیندان و سؤزوندن اوغورلاییبلار و بیر لشکر دغلباز، مزوویر و قاوواد بو حرامیلیگین قراوولچولوغونا قویولوب.
سسین اوغورلانماسی بوغان بیر اوغورلوقدور! آجیماسیزدیر، رحمسیزدیر، گوبسه‌ین، تاپتایاندیر و بو اوغورلوق هر شئیی کوله لشدیرر. اینسانین دوشونجه‌سینی و دوشونمه‌سینی بئله! آمما دیلین تالانلانماسی باشقا بیر شئی دیر. بوتون دونیاسینین تالانماسیدیر. اینسانین اؤز تاریخی قیامیندان اؤنجه‌سینه تونازلانیلماسیدیر. میمونلوقدان اینسانلیغا قیامیندان اؤنجه سینه… ماغارا چاغلارینا…
ایندی سن اگر اؤز غربتینده دیلینی جیبیوه قویوبسان، ذهنیوین جیبینه، خاطیره‌لریوین و آتالاریندان قالان –او آتالار کی اؤزلرینین بیر زامانلار نه دیللری اوغورلانمیشدی نه ده سسلری و سونرالاری آنالارینی آغلاتدیلار- مینلرجه ایللیک دستمالیوون ایچینه قویوبسان، گؤرورسن کی او تاریخی قاووادلار هله ده سنون دیلیوه دیل اوزادیرلار و سنون اینسانلیق حریمیوون حؤرمتینه دیل اوزادیرلار! و گؤرورسن بیر عالمه گولونج عالیم ده بو هنگامه‌ده اونلارلا سس‌بیر اولوبلار و سن آغلاماقلی اولورسان! اؤز حالیوا یوخ! سنون حالون بیر تاریخی قورخمازلیق حالیدیر. سنون حالون بیر شئعیر و ادب حالیدیر. سن او گولونج عالیملره آغلاییرسان. چونکو اونلار هله ده بیلمه‌ییرلر کی اونلار قاووادلارین دوستداقلارینین قاراوولودورلار و پاسدارلاردان پاسدارلیق ائله‌ییرلر، دیللری اوغورلانان محبوسلارا قاردییانلیق ائله‌ییرلر، او محبوسلار کی بیلیرلر سیدحمزه قبریستانی نه دئمک! چونکو بیلیرلر باشقالارینین آزادلیغی ئوچون آیاغا قالخمایانلار اؤز اسیرلیکلرینده سونسوزاده‌گین قالاجاقلار.
منیم ئوچ آغلاماق یادیمدان چیخماز!
بیری او کی کانادانین تورونتو شهرینده بوز توتان یئتمیش‌بئش یاشیندا بیر کیشینین آلنیندان اؤپموشدوم و گؤزیاشلاریم سه‌سسیزجه دامجیلامیشدی و قاریشمیشدی قرده‌شیمین تؤکدوگو سویا کی بو قوجا کیشینین یورقون تنینی تورپاغا تاپیشیرمامیشدان اؤنجه یویاق. آتام او قوجالیقدا آواره اولموشدو دوغودوغو یئرلردن و دیلیندن قوولموشدو. او سورگونلویو ایله باریشمامیشدی و جان وئرمیشدی سئومه‌دیگی بیر خسته‌خانانین یالقیز بوجاغیندا! بو آغلاماغیم ابدی‌دیر.
ایکینجی آغلاماغیم او کی سئوگیلیم یازمیشدی من گئدیرم و گئتمیشدی! من ده گئتمیشدیم کؤکسومده قیزغین بیر ناجاقلا و آچ بیر ایت کیمی اولامیشدیم گئجه‌یه‌جاق و گئجه اولاندا اولامالاریم جومموشدو ئوره‌گیمده‌کی ناجاغیمین دیبینه. بو آغلاماغیم دا ابدی‌دیر، سونسوزدور!
و بیر ده او آغلاماغیم کی اون ئوچ یاشیمدایدیم. سه گگیزینجی کیلاس متوسطه ایکی. تهرانین خانی‌آباد محله‌سینده حکیم نظامی مدرسه‌سی. بئش یاشیمدایکن تبریزده آنام آتاما دئمیش کی «توت بو اوغلانین الیندن اؤزونله آپار مدرسه یه یازدیر، منیم ده‌دمی یاندیردی!» آنامین “بو اوغلان” دئدیگی مندیم. تبریزین سعدی مدرسه‌سینه باشلادیم و آقا قادری‌نین -کی او واخیتلار موبارز بیر کیشی اولدوغونو بیلمزدیم هله- کیلاسینا اوتوردوم. مدرسه‌یه گئتمک او گئتمک، کیلاسدا اوتورماق او! سونرالاری دوه‌چی محله سینه داشیندیق و او محله‌ده‌کی دانیش ایلک مکتبینه یازیلدیم. دار بیر کوچه نین دیبینده خرابه بیر ساختیمان. کوچه نین باشیندا کؤهنه بیر مسجید. مسجیدین یانیندا کربه ریضا باققال و قاپیسی‌نین آغزیندا اوزون کؤهنه‌میش قره پالتوویلا ده‌لی جعفر. صاباحدان آخشاما اوردا دوراردی، بارماغینی آغزیندا ایسلادار و دووارا بیر شئیلر یازاردی کی بیر گون او خیرداجا اوغلانین یازاجاغی «اؤلومو گؤزلریندن گؤردوم» آدلی رومانینین ایچینه گیرسین. اوغلان اونو هر گون تاماشا ائلردی و سونرا دا گئدردی کوچه‌نین دیبینده کی مدرسه‌ده اوتوراردی کیلاسدا و بیلمزدی کی اونون اؤز روحوندا اونونلا دانیشانین دیلی نیه اوخوماغا و اؤرگنمه‌یه مجبور اولدوغو کیتابین دیلیندن فرقلی دیر! سونرالاری دانیش مدرسه‌سی دوه‌چی قبریستانی‌نین قونشولوغونداکی، سامان بازاری و بازارچانین یانینداکی رازی مدرسه‌سینین دالیسینا داشیندی. بو سامان بازاری نین دا اگر دیلی اوغورلانماسایدی دئیردی نئجه سؤودالی باش اونون تورپاغیندا قوپاریلیب و نئجه دارلار اوجالیب!
اون بیر یاشیمدایکن آتام بیر تیکه چؤره‌ک دالیسینجا ایکی قرده‌شیمی ده یانینا آلاراق تهرانین یولونو توتدو. یئددینجی کیلاسی حکیم نظامی مدرسه‌سینده اوخودوم. تبریزده بیز اوشاقلار فارسجا دانیشمدایغیمیز ئوچون چوخ واخیت اون شاهی ناهار پولوموزو جریمه کیمی آتمیشدیق معللیمین میزینین ئوستوندکی ته‌نیکه قوطویا. کیلاس باشیندا تبریزده فارسجا دانیشماغا مجبوردوق. فیکر ائله یین بیر! بئش-آلتی یاشلاریندا بیر اوشاق کی تازا تازا ایستییر کیتابین ئوزونو گؤرسون، گؤرور کی صمد بهرنگی‌نین دئمیشلیگی، یا کیتاب یالان دئییر یا دا معللیم! “چوره‌ک” بیردن بیره اولوب “نان”، “سو” اولوب “آب”. “نان” یاخشی، قالسین، آمما منیم چوره‌گیمی، سویومو نیه اوغورلورسوز؟ “مادر” یاخشی دیر آمما منیم آنامی نیه اؤلدورورسوز؟ پدر یاخشی دیر آمما منیم آتامین ده ده سینی نیه یاندیریرسیز؟ یاندیردیلار! و او خیرداجا اوشاق هانسی فاجعه‌لر ایچینده بؤیودوگونو باشا دوشموردو! تبریزده باشقا اوشاقلارلا آنا دیلیمیزده یعنی تورکجه دانیشاندا، آقا معللیم کی بدبخت اؤزو ده فارسجا بیلمزدی میدادی قویاردی ایکی بارماغیمیزین آراسینا هئی سیخاردی، باسدیراردی، ائله بیل کی ایستیردی بیزیم سیسغا بارماغیمیزی سیندیریب اوغسون! و بئله‌جه ده ناهار پولوموز اولان اون شاهی‌لار گئده‌ردی معللیمین میزینین ئوستونده کی ته‌نیکه قوطویا! بیز ده آخشاماجان آج قالاردیق. اون شاهی ناهار پولوموزلا بازارچانین دیبینده، مئیدانا آز قالا بیر توکاندان، بیر تیکه چؤره‌ک بیر پارچا حالوا آلاردیق. یادیمدادیر ایلین آخیریندا تنیکه قوطونون ایچینده‌کی پوللاری ایکی اوشاق آلمیش یترینه پورتاغال قابیغی دولدورموشدو. مئیداندا چاریخچی شاییرد اولان ایکی اوشاق، ایکی قرده‌ش، بویودوکده عدالت ئوچون اللرینه اسلحه آلدیلار و سونرا ایکی‌سی ده اعدام اولدو.
اوگونلرین آغلاماقلاری یادیمدان چیخیب آمما او اون‌ئوچ یاشینداکی اوشاغین کی ایکی ایل اوندان اؤنجه تبریزدن تهرانا گلمیشدی و مجبور اولموشدو باشقالارینین دیلینی اونلارین اؤزلریندن ده یاخشی بیله و بیلمیردی نیه، او اوشاغین بیر آغلامی هئچ یادیمدان چیخماز!
هئی ی ی ی ی خیرداجا اوغلان نه ائیلیرسن؟
زنگ وورولوب، کیلاس اوشاقلارین جیغان ویغانی ایله دولموشدو! اوشاقلار! او اون‌ئوچ یاشینداکی اوشاغین ذهنینین و روحونون قاتیلی معصوم اوشاقلار! هر گون، هر ساعات، هر لحظه مسخره ائلییردیلر، نیه فارسجا بیلمیرسن؟ تورکلر فارسجا دانیشابیلمدیکلری ئوچون ائششکدیرلر. کیم کی فارسجا دانیشسا ائششک اولماز!
هئی ی ی ی ی اون‌ئوچ یاشینداکی اوشاق، کی یاواش یاواش ارگنلیگه گلیب بالیغ اولورسان، معللیمین صندلیسی‌نین ئوستونه نیه چیخیرسان؟ نیه چیخیرسان معللیمین میزینین ئوستونه؟
میزه بویوم یئتشمزدی. میزه چیخماق ئوچون صندلینین ئوستونه چیخدیم. معللیم گلمه‌میشدی هله. میزین ئوستونه چیخینجا جیبیمدن کیچیک بیر کیتابجا چیخارتدیم. باشلادیم اوخوماغا… اوخوماغا و آغلاماغا… آغلاماغا… آغلاماغا و اوخوماغا… گؤزیاشلاریم سئل کیمی آخیردی یاناقلاریما، سیریم سیریم!
تو ای بیمار نادانی چه هذیان و هدر گفتی
به رشتی کله ماهی خور به طوسی کله خر گفتی
قمی را بد شمردی اصفهانی را بتر گفتی
جوانمردان آذربایجان را ترک خر گفتی
شئعری باشا چاتدیرینجا و ساکیت اولونجا تازا گؤره‌بلیدیم کی اوشاقلار محض بیر سه‌سسیزلیک ایچینده دونوب هویوخوبلار. نه بیر جینقیلتی، نه بیر سس نه بیر ترپنمه! کیلاسین سونونا، قاپییا باخدیم. ریاضی معللیمیز گلیب قاپینین یانیندا، ائشیگینده دوروب منه باخیردی. او دا کیلاسا گیره‌جگی لحظه ده دونوب قالمیشدی. الیمین ترسی ایله گؤزیاشلاریمی یاناقلاریمدان سیلدیم. میزدن صندله، اوردان یئره یئندیم. ایسته دیم گئدیب یئریمه اوتورام، معللیم الیمدن توتدو اؤزونه طرف چکدی. ایندی ایسلاق یاناقلاریم اونون قارنینا یاپیشمیشدی. ائله او لحظه اؤز هؤنکورتولریمی ائشیتدیم. معللیم الی ایله باشیمی، ساچلاریمی اوخشادی، اؤز دیلیمیزده دئدی کی: “آغلاما اوغلوم! بیر گون گلجک هر شئی دوزه‌لجک!”ک
چوخ ایللر کئچدی. چوخ! هله ده بیر شئی دئیشمه‌ییب. آتام اؤلدو، سئوگیلیم گئتدی و هله ده تورک اوشاقلاری دیلسیز بوراخیلیرلار و اؤز دیللرنده سورگون ائدیلیرلر. اؤگرندیم کی بو ایشلرآغلاماقلا اولمور، باشقا یول گرک! بیر ال گرک کی بوتون اوشاقلارین باشلارینی باغرینا باسسین و دئسین کی: “ایندی!” و من بیلیرم بو آغلاماغیم ابدی اولمایاجاق! بونو سیدحمزه قبریستانین سیررینی بیلن بیلیر!
هاشیم خیسروشاهی
[1] دؤل یاتاغی: زهدان، رحم
[2] فرد، فردیت
temediğini- ilettiğinde ve fakat bizimle New York’ta buluşmak ve film hakkında konuşmak istediğini belirttiğinde onun ağzından film hakkında duyduklarımın ne anlama geldiğini anladım. Woody Allen, yıllardır sadece bizim sinemamızdan değil, genel olarak sinemadan, bu dönemde onun üzerinde böyle bir etki bırakacak bir beklentisi olmadığını söylemişti! Artist filminin yapımcısı ve bir yığın ödülün sahibi Thomas Longmann, “Herkes benim yapıtımdan söz ediyor, ama ben senin filmini gördüğümde, keşke bu filmin yapımcısı ben olsaydım diye diledim,” dediğinde her şey daha bütün bir anlama kavuşuyordu. Brad Pitt, Golden Globe’ın basın toplantısının tertiplendiği geceden bir önceki akşam, Nadir’le Simin’in Ayrılığı (Ayrılık) DVD’sini cihaza koyduklarında ve filmin ortalarına doğru, yani ilk mahkeme sahnesinde Angelina Jolie’nin birkaç anlığına cihazı durdurduğunu, üzüldüğünü, ara verdiğini ve daha sonra yeniden filmi seyrettiklerini söylediğinde daha çok emin oldum. Angelina Jolie senin sonraki projen hakkında sorduğunda ve çok basit ve rahatça senin filminde oynamak istediğini dile getirdiğinde ve senin onu yanıtlayarak, filminin kadın karakterinin Fransız olduğunu söylediğinde ve onun da, o zamana kadar Fransızca öğrenebileceğini söylediğinde, ben olağanüstü gurur duydum. Maryl Streep, yönetmenliğinin ya da değişik sahnelerinin oyununun ayrıntıları hakkında soru sorup çok istekli bir şekilde seninle çalışmak istediğini dile getirdiğinde, Steven Spielberg, Nadir’le Simin’in Ayrılığı açık ara bu yılın en iyi filmidir dediğinde, David Fincher yarım saatini seninle konuşmaya ve görüşlerini açılamaya ayırdığında, birkaç tanınmış sinemacı, senin filmini görmediklerini ancak methini Ford Coppola’dan duyduklarını ve bu filmi görmek için sabırsızlandıklarını dile getirdiklerinde…” (tümü farsça: http://www.cinemaema.com/module-pagesetter-viewpub-tid-26-pid-6464.html)
sardunyalar.com 